يخچال ها : بيشترآب
شيرين ذخيره شده در روي زمين، به صورت يخ است ، يخچال ها توده هاي عظيم يخ
و برفي هستند كه بيشتر از هر جاي ديگر در دو قطب زمين قرار دادند. اگر
روزي هواي يخ هاي روي زمين آب شوند، آب درياها ده متر بالا مي آيد.
البته
بجز يخچال هاي قطبي، در دره هاي كوههاي بلند كه حتي در فصل تابستان هوا در
آن جا بسيار سرد است، همه برف ها ذوب نمي شوند و در طول سالهاي متمادي يك
يخچال بوجود مي آيد. اما حجم اين گونه يخچال ها در مقايسه با حجم يخچال هاي
قطبي، بسيار ناچيز است.
آبياري : پس از هر بار بارندگي مقداري آب در روي زمين جاري مي شود. در فصل بهار كه قسمتي از يخ و برف موجود در روي كوه ها ذوب مي شود، مقدار آب هاي جاري افزايش مي يابد. البته عوامل متعددي بر ميزان آب جاري اثر دادند كه شيب زمين، جنس زمين، شدت و ميزان بارندگي و پوشش گياهي از آن جمله اند.
پيدايش رودها:
فعاليت رود: سرچشمه
ي بيشتر رودها در نقاط كوهستاني و ارتفاعات است. زيرا در اين نقاط،
بارندگي بيشتر است. آبي كه به صورت جوي هاي كوچك از نقاط كوهستاني به سمت
پائين سرازير مي شود، به علت شيب زياد زمين ، انرژي زيادي دارد، پس مسير
خود را تخريب مي كند و دره هاي كوچك و بزرگ پديد مي آورد. جنس سنگ هايي كه
در مسير رود قراردارند، در شكل دادن به دره، بسيار مؤثر است.
به مواد
درشت و ريزي كه توسط رود حمل مي شوند، آبرفت گفته مي شود. مواد همراه آب يا
در كف رودها، رسوب مي كنند. يا آن كه به داخل سدها، درياچه ها و درياها مي
روند.
مواد آبرفتي دو ويژگي دارند تقريباً گرد و بدون زاويه اند. از جنس هاي مخالفند. دليل اين دو ويژگي چيست؟ آبرفت ها را معمولاً در پاي كوهها مي توان يافت. و گاهي وسعت آنها زياد است.
سدسازي : در
بيشتر نقاط زمين آب هاي جاري قبل از اينكه مورد استفاده قرارگيرند، از
دسترس خارج مي شوند و به دريا، درياچه ها و مرداب ها مي ريزند. سدسازي يكي
از راههاي است كه به وسيله آن مي توان از آب هاي جاري استفاده هاي بهتر و
بيشتري كرد.
آب هاي زيرزميني: تعداد
زيادي از آب شيرين در زيرزمين ذخيره مي شود. قسمتي از آب باران و ذوب برف
ها در خاك سست يا سنگهاي داراي ترك و شكاف نفوذ مي كند.
خاك يا سنگي
كه آب بتواند در آن داخل شود، نفوذ پذير است. بعضي از سنگ ها مانند ماسه
سنگ ،نفوذ پذيرند. اما بعضي از سنگ ها و خاك ها مانند خاك رس تقريباً
غيرقابل نفوذاند. و آب نمي تواند در آن ها داخل شود. آب تا جايي در زمين
پائين مي رود، كه به سنگ هاي غيرقابل نفوذ برسد. لايه هاي آبدار هميشه در
روي لايه هاي نفوذ ناپذير تشكيل مي شوند. ضخامت لايه ي آبدار به عواملي
مانند مقدار بارندگي ساليانه، ميزان نفوذ پذيري خاك و سنگ ها و مقدار
برداشت آب، از عوامل مهم به حساب مي آيند.
استفاده از آب هاي زيرزميني:
در
بسياري از مناطق كشور ما، از آب چاه و چشمه براي آشاميدن و آبياري زمين
هاي كشاورزي و باغ ها و مصارف ديگر استفاده مي شود. چاه را در محل هايي حفر
مي كنند كه اطمينان دارند در زير آن لايه هاي آبدار وجود دارد.
مشكلات مربوط به چاهها: امروزه
به حالت افزايش مصرف، از چاهها آب بيشتري برداشت مي شود و اين عمل در بعضي
از مناطق، از مقدار ذخيره آب زيرزمين مي كاهد. جانشين شدن آب چاههايي كه
استفاده زيادي از آنها مي شود به گذشت هزارها سال نياز دارد.
درياها و درياچه ها : تقريباً تمامي تحولات آب و هوايي تحت تأثير درياها هستند. علاوه بر آن، درياها و درياچه ها در تأمين غذاي انسان و جانداران ديگر و همچنين در تأمين برخي از منابع معدني،انرژي و حمل و نقل نقش مهمي دارند.
شوري آب درياها و درياچه ها:
زماني
كه آب درياها به وجود آمدند، آب آنها تقريباً خالص بود، اما امروزه اگر يك
ليتر آب دريا را بجوشانيد، حدود 35 گرم نمك هاي مختلف از آن بدست مي آوريد
كه حدود 27 گرم آن نمك خوراكي است.
شوري آب درياچه ها بسيار متفاوت
است. ممكن است آب برخي از درياچه هاي شيرين باشد و از آن براي آشاميدن
استفاده كنند. برخي از درياچه ها هم آب شور يا بسيار شور دارند. هر ليتر آب
درياچه ي اروميه نزديك به 300 گرم نمك دارد.
امواج : عامل
اصلي بوجود آورنده ي امواج، وقتي باد بر سطح آب مي وزد، به علت وجود
اصطكاك ،آب را در جهت خود حركت مي دهد و موج بوجود مي آورد. هر چه باد
شديدتر باشد و به مدت طولاني تر بوزد. موج هاي بلندتر را ايجاد مي كند.
وقتي كه موج به سوي ساحل پيش مي آيد به محلي مي رسد كه عمق آب بسيار كم
است. در اين حالت ته موج،با كف دريا برخورد مي كند و در نتيجه انرژي زيادي
بوجود مي آيد كه مي تواند سبب تخريب ساحل شود. گاهي زلزله هاي زيردريايي
امواجي را در سطح آب ايجاد مي كنند،اين امواج با رسيدن به ساحل ،خرابي
هاي زيادي را بوجود مي آورند. ( تصوير امواج دريا ، ص 98)
آلودگي محيط دريا:
منظور
از آلودگي ، ورود مواد زيان آور ، به يك محيط است. بيشتر آلودگيهاي دريايي
در آب هاي ساحلي اتفاق مي افتد. (تصوير منابع آلوده كننده آب دريا، ص 100)
اطلاعات جمع آوري كنيد
1 – در كدام كوههاي ايران يخچال دائمي وجود دارد؟
علم كوه – سبلان – دماوند
2 – بزرگترين بخچال هاي كوهستاني كره زمين در چه نقاطي قراردارند؟
بزرگترين يخچال هاي كوهستاني كره زمين در فلات پامير، تبت و ارتفاعات هيماليا ديده مي شود.
فكر كنيد
براي خشك شدن چاه طرف راست، حداقل دو دليل بياوريد.
1 – نزديك بودن دو چاه به يكديگر؛
2–
عميق بودن طرف چپ، اگر در يك منطقه چاههاي نزديك به يكديگر با عمق هاي
متفاوت حفر مي شود چاهي كه عمق بيشتر دارد آب چاههاي كم عمق را به طرف خود
مي كشد.
اطلاعات جمع آوري كنيد.1 – آب چشمه هاي آب گرم چه تفاوتي با آب چشمه هاي معمولي دارند؟
دماي
آب اين چشمه ها گرمتر از دماي آب چشمه هاي معمولي است. آب اغلب اين چشمه
ها داراي مواد معدني مختلف مي باشد ك اين مواد داراي خواص بهداشتي و درماني
است و در معالجه ي امراض پوستي و بعضي بيماريها مؤثر است كه به اين آب ها،
آب هاي درماني گفته مي شود.
فكر كنيد :
در آب درياها و درياچه ها مقداري ... گازهاي مختلف بصورت محلول وجود دارد كه اكسيژن و كربن دي اكسيد از بقيه مهم ترند. دليل چيست؟
اكسيژن
براي تنفس موجود است دريايي و كربن دي اكسيد براي عمل غذاسازي گياهان
دريايي بسيار مهم است. اين گاز اعمال شيميايي زيادي انجام مي دهند و نقش
مهمي در رسوب گذاري درياها و درياچه ها و تغيير شكل بعدي آنها به عهده
دارند.
فكر كنيد :1 – گروهي از دانش آموزان درباره عوامل مؤثر بر شوري آب درياچه ها اطلاعاتي جمع آوري كنند؟
– تبخير آب درياها
– رودها،يخچال ها و آب هاي زيرزميني كه مقدار فراواني از املاح مختلف را به صورت محلول وارد آب دريا مي كنند.
– آتش فشان هاي فعال در خشكي ها و زير درياها
- حل شدن مواد قابل حل موجود در بستر و ساحل دريا.
بحث كنيد :1 – چگونه مي توان بدون تعطيل كردن فعاليتهاي صنعتي، درياها را نيز از آلودگي ها حفظ كرد؟
1. استفاده از فيلترهاي جدا كننده براي جداكردن مواد آلوده كننده در فاضلاب هاي شهري، صنعتي و كشاورزي
2. تصفيه آب هاي خروجي از مراكز صنعتي
3 – جلوگيري از ورود فاضلاب هاي شهري و صنعتي به داخل آب درياها
4 – انتقال مواد آلوده كننده ي اب دريا به نقاط دورتر
5 – پاكسازي رودهاي آلوده از مواد مضر درياها.
2 – آيا افزايش جمعيت انسان بر محيط دريا هم اثري داشته است يا نه ؟
بله
، هر چه جمعيت انسان ها افزايش يابد نياز به ماده و انرژي بيشتر شده و در
نتيجه كارخانجات و فاضلاب هاي شهري و صنعتي و كشاورزي و ... افزايش مي
يابد.
فصل اول علم و فناوري