اسفنج ها :
اسفنج
ها بيشتر در دريا زندگي مي كنند. اما اقسامي هم ساكن آب هاي شيرين هستند.
اسفنج ها وسيله اي حركتي ندارند هميشه به يك جا چسبيده اند و حتي شكل معيني
ندارند. اسفنج ها ،ساده ترين جانوران اند و بدن آنها را تعداد زيادي سلول
هاي تقريباً مشابه تشكيل مي دهد. سطح بدن اسفنج پر از سوراخ است. آبي كه
از راه اين سوراخ ها وارد حفره ي وسط بدن مي شود. مواد غذايي را هم به سلول
هاي اسفنج مي رساند.
كيسه تنان :
اين
جانوران، در مقايسه با اسفنج ها اندكي پيشرفته اند. در بدن آنها چندين نوع
سلول براي كارهاي تخصصي مانند گوارش، حركت كردن ، حس كردن و غيره بوجود
آمده است. اما هيچ نوع اندام و دستگاهي ندارند. علت نام گذاري اين جانوران ،
بدن كيسه مانند آنهاست . درون كيسه ، دستگاه گوارش هم محسوب مي شود ،
بزرگترين گروه كيسه تنان مرجان ها هستند كه اسكلت آهكي دارند.
كرم ها:
كرم
ها گروه بسيار بزرگي از جاندارانند و اقسام زيادي دارند. بعضي از آنها
آزادانه زندگي مي كنند. اما اقسام انگل ها در ميان كرم ها زياد است. بعضي
از كرم هاي انگل، بيماريهاي شديدي را در جانوران و انسان پديد مي آورند.
كرم ها در آب هاي شور، شيرين، خاك بدن گياهان و جانوران زندگي مي كنند. طول
بعضي از اقسام كرم ها مانند كرم كدو تا چندين متر هم مي رسد. اما اقسام
ميكروسكوپي هم در بين آنها زياد است. همه ي كرم ها بدني نرم و بدون اسكلت
دارند.
كرمها را بر اساس ساختمان بدن به سه گروه :
حلقوي،لوله اي و پهن طبقه بندي مي شوند.
نرم تنان :
همه
ي نرم تان به جز نمونه محدود در آب زندگي مي كنند . بدن بيشتر نرم تنان را
از بيرون صدف آهكي مي پوشاند. صدف برخي از نرم تنان قيمتي و گرانبهاست.
بندپايان :
بندپايان،
اسلكت خارجي و سخت دارند. بدن و اندام هاي حركتي آنها بند بند است.
بندپايان و به ويژه حشرات، از بقيه ي بي مهره ها فراوان ترند و انواع آن ها
را در آب ، روي خشكي ، داخل خاك و همه جاي ديگر مي توان يافت.
خارپوستان :
همه
ي انواع در درياهاي گرم زندگي مي كنند. اين جانوران به هيچكدام از گروههاي
ديگر شباهت ندارند. در بدن آن ها، آب درمسيرهاي خاصي حركت مي كند و
نيازهاي سلول را تأمين مي كند.
ماهي ها : ماهيهاي
مختلفي در درياها زندگي مي كنند كه از لحاظ شكل ، رنگ ، اندازه ، نوع غذا و
نوع رفتارها بسيار با هم فرق دارند. اسلكت برخي از ماهي ها غضروفي است.
(مثل كوسه، ماهي خاويار، اره ماهي، سفره ماهي و ...) داشتن آبشش و باله،
ماهي را براي زيستن در آب سازگار مي كند بيشتر ماهيها داراي فلس
هستند،پولك به نوع خاص از فلس گفته مي شود.
دوزيستان : دوزيستان
در آب تخم ريزي مي كنند و نوزاد آن ها مراحل اول رشد را در آب طي مي كند،
اما چون بعداً آبشش آنها تبديل به شش مي شود، جانورا بايد بقيه ي زندگي را
در خشكي بگذراند. قورباغه از دوزيستان است. نوزادان قورباغه گياه خوارند.
اما جانور بالغ، گوشت خوار است. پوست قورباغه نازك است، پولك ... ندارد. شش
قورباغه ها كوچك است و نياز جانور را رفع نمي كند. به اين علت، قورباغه ها
تنفس پوستي هم دارند.
خزندگان :
بدن
خزندگان با صفحات يا پولك هاي سخت پوشيده شده است. دست ها و پاهاي خزنده
كوتاه اند، بنابراين جانور، در هنگام حركت شكم خود را روي زمين مي كشاند.
بيشتر خزنده ها در خشكي زندگي مي كنند. خزندگان تخم هايي با پوسته ي نرم و
قابل انعطاف مي گذارند. دانياسورها خزندگان قديمي خشكي زي هستند كه نسل آن
ها در حدود ميليون ها سال پيش از بين رفته است.
پرندگان :
پرنده
ها براي حركت كردن انرژي زياد صرف مي كنند و براي جبران آن بايد غذاي
زيادي بخورند. بدن پرنده ها از پر پوشيده شده است . پر، كه سبك و مقاوم است
همه بدن را گرم نگه مي دارد، هم به سبك شدن بدن و پرواز كمك مي كند. پرنده
ها، از لحاظ شكل بدن، پاها، منقار و غيره با هم فرق هاي بسياري دارند، در
پرندگاني كه خوب پرواز مي كنند، استخوان ها پرحفره اند، چنين ساختماني
علاوه بر استحكام زياد، بدن را نيز سبك مي كنند.
پستانداران : پستانداران
، در همه جاهاي زمين زندگي مي كنند و بين همه آن ها، ويژگي هاي مشتركي را
مي توان يافت. مثلآً بدن اين جانوران از مو، پشم يا كرك پوشيده شده است.
بيشتر آن ها بچه زا هستند و جنين غذاي خود را از خون مادر مي گيرد. همه
پستانداران غده هاي شيري دارند و شير غذاي نوزدان است. قدرت يادگيري اين
جانوران زياد است.
طراحي كنيداسفنج
براي رشد و توليد مثل نياز به تغذيه و تنفس دارد، اما دستگاه خاصي براي
انجام اين عمل ندارد. به نظر شما اسفنج چگونه تغذيه و تنفس مي كند؟ آيا به
خون احتياج دارد؟
1 - سطح بدن اسفنج پر از سوراخ است. در درون بدن اين
موجود زنده سلول هايي وجود دارد كه با ضربه زدن با هم باعث جريان يافتن آب
مي شود. آب هاي اكسيژن و ذرات ريز غذا است. اين سلول ها غذا را جذب مي كنند
و به حفره هاي وسط بدن انتقال مي دهند. از طريق اين سلول ها، مواد غذايي
به نقاطي از بدن كه نياز به غذا دارد منتقل مي شود مواد زايد نيز از سوراخ
هاي بزرگ وسط بدن به بيرون رانده مي شوند.
2 – اسفنج ها به خون احتياج
ندارند. زندگي اسفنج ها به جريان آب بستگي دارد. زيرا آب باعث انتقال غذا و
اكسيژن به اسفنج مي شود و مواد زايد آن ها را با خود حمل مي كند.
فكر كنيد
مفهوم بدن كيسه مانند چيست؟بدن اين موجودات مانند چيست؟
بدن اين موجودات مانند كيسه است و اين كيسه با مجرايي به خارج باز مي شود كه هم به منزله ي دهان و هم مخرج است.
بازوهاي كيسه تنان كه اطراف دهانه ي كيسه قرار گرفته اند چه نقشي دارند؟
باعث جريان يافتن آب و هدايت غذا به سوي دهان مي شود.
مشاهده كنيد:
تصاوير مشاهده كنيدپوشش
سخت بيروني بدن جانوراني از مواد معدني خاصي درست شده كه به آن استحكام مي
بخشيد. يك صدف خالي حلزون را در سركه ي غليظ بيندازيد. پس از چند ساعت آن
را ببيند. چه اتفاقي افتاده است؟ حباب هاي گاز نشانه ي چيست؟
يك صدف خالي حلزون در سركه ي غليظ نرم مي شود / حباب هاي گاز نشانه ي كربن دي اكسيد است.
فكر كنيد
مگس كه در اطراف ما زياد ديده مي شود يكي از عوامل مهم انتقال آلودگي است. با توجه به تصاوير علت آن را بيان كنيد.
مگس به كمك خرطوم شيرابه را مي مكد و در روي مواد مي نشيند و شيرابه را منتقل مي كند.
اطلاعات جمع آوري كنيد
ماهي هاي خاويار درياي خزر، مرغوب ترين خاوريار جهان را توليد مي كند،درباره خاويار طرز تهيه ي آن اطلاعاتي را تهيه كنيد.
خاويار
تخم هاي چند گونه از ماهي هاي ازون برون است كه از چندين نقطه در آب
درياها و آب هاي شيرين جهان يافت مي شوند. اما درشت ترين و مرغوب ترين آنها
در آب هاي سواحل شمالي كشور ما در درياي مازندران زندگي مي كنند.براي
بدست آوردن خاويار ابتدا ماهيهاي صيد شده را با آب تميز مي شويند و شكم
آها را باز مي كنند و تخم ها (خاويار) را در تشك هايي جمع آوري مي كنند.سپس
آن ها را در يك توري مي ريزند تا كاملاً از يكديگر جدا شوند. به اين تخم
ها نمك مي زنند و بعد از مدتي آب نمك را از خاويار جمع مي كنند و با فشار
بر روي آن ها ترك ايجاد مي كنند. خاويار بدست آمده را در قوطي كنسرو بستنه
بندي مي كنند.
آزمايش كنيدتعدادي
از پرهاي پرواز و پرهاي پوشش بدن چند پرنده را جمع آوري كنيد. به ساختمان
پرها دقت كنيد. اجزاي يك پر چگونه و از كدام طرف از هم باز مي شوند؟
پرها با توجه به شكل و نوع آنها با هم متفاوتند.
1 – اگر پرهاي مختلف را رها كنيد،كدام زودتر به زمين مي رسند، آيا در مورد پرندگان مختلف تفاوتي وجود دارد؟
پرهاي پرواز
2
– اگر پرها را در آب فرو بريد، كدام آسان تر و كدام سخت تر خيس مي شوند؟
پري را به نفت آغشته كنيد. اگر آن را در آب فرو بريد، سرعت خيس شد اين پر
با پر خشك مشابه خود متفاوت است؟
پرهاي پرواز سخت تر خيس مي شوند. پري كه به نفت آغشته است دير خيس مي شود.
مقايسه كنيد
اين سه نوع
پا، مربوط به سه نوع پستاندار كف رو، پنجه رو، و ناخن رو است. شباهت و
تفاوت آنها در چيست؟ براي هر يك از اين نوع روش هاي حركت چه جانوراني را مي
شناسيد؟
پاي پستانداران معمولاً به پنج انگشت ختم مي شود و اين كيفيت
در انسان و ساير پستانداران عموميت دارد. اين سه نوع پا از لحاظ استخوان
بندي به هم شبيهند اما متناسب با نوع حركت، تغييراتي در آنها پديد آمده و
بعضي از استخوان ها بيشتر رشد كرده اند.
الف) كف رو (پاي انسان) :
كف پا و انگشتان روي زمين تكيه دارد.
ب) پنجه رو : (پاي گربه):
كف از زمين كمي و فاصله دارد و فقط 4 انگشت روي زمين تكيه دارند. اين حالت براي دويدن سريع مناسب است.
ج) ناخن رو: (پاي اسب):
فقط با يك انگشت كه روي زمين تكيه دارد راه مي روند يا مي دوند و كف پا كاملاً بالا است.
انتخاب كنيد .
به نظر شما كدام نتيجه گيريهاي زير درست اند :
1 – جانوران نمي توانند غذاي خود را بسازند. همه ي آنها غذا را از محيط اطراف مي گيرند.
صحيح .همه جانوران بطور مستقيم ياغيرمستقيم از گياهان تغذيه مي كنند.
2 – جانوران ، غذاي خود را گوارش مي دهند.
صحيح . زيرا پروتئين ها ، چربي ها و مواد قندي در بدن آن ها به ذرات ريزتري تبديل مي شود.
3 – بعضي از جانوران در دريا و بعضي در خشكي زندگي مي كنند.
غلط زيرا دوزيستان در هر دو محيط زندگي مي كنند.
4- بسياري از جانوران حركت مي كنند. حركت آن ها براي يافتن جاي مناسب تر زندگي، يا پيدا كردن جفت است.
غلط
. زيرا بعضي از جانوران مثل اسفنج ها،اصطلاحاً قادر به حركت نيستند. در
بيشتر موارد نيز حركت براي بدست آوردن غذا و فرار از خطر است.
5 – بدن
همه ي جانوران از تعدادي زيادي سلول درست شده است . هر گروه از سلول هاي
كارهاي ويژه اي از قبيل گوارش غذا، حركت ، تنفس يا دفع مواد را انجام مي
دهند. صحيح . زيرا در اين صورت كارها هميشگي و بهتر و سريعتر انجام مي
گيرد.
فصل 12 – دنياي گياهان
گوناگوني گياهان تشخيص گياهان هميشه آسان نيست. چون در بعضي از آنها ريشه ، ساقه و برگ وجود ندارد.
لينه،
دانشمند گياه شناس سوئدي، د رحدود 2 قرن پيش شروع به مطالعه ي علمي
گياهان كرد. لينه شكل و ساختمان گل و دانه ي گياهان را وسيله ي طبقه بندي
آن ها قرار داد و از اين راه ، چند هزار گياه را طبقه بندي كرد. امروزه
گياهان را بر اساس داشتن و نداشتن آوند طبقه بندي مي كنند. آوندها مسير
حركت مواد مختلف در گياهانند. بيشتر گياهان را ، گلدارها تشكيل مي دهند.
گوناگوني سرخس ها و بازدانه ها كمتر از آنهاست. خزه ها گروه كوچكي از
گياهان به شمار مي آيند.
خزه ها : شما
قسمت هاي مختلف گياه يعني ريشه، ساقه و برگ و گل را مي شناسيد. حتماً
مثلاً ياد گرفته ايد كه تعدادي از گياهان با دانه زياد مي شوند. اما شايد
تاكنون نمي دانستيد كه گياهاني هم وجود دارند كه هيچ كدام از اين قسمت ها
را به شكلي كه در گياهان گلدار معلولي ديده مي شوند، ندارند.
خزه ها،
رشته هاي باريكي دارند كه به جاي ريشه عمل مي كنند. اجزاي كوچك سبز و برگ
مانندي هم دارند كه دور بخشي به شكل ساقه قرار گرفته اند. خزه ها به جاي آن
كه از رشد دانه به وجود آيند، از رويش هاك حاصل مي شوند. هاگ سلولي است كه
مي تواند به تنهايي رشد كرده و جاندار كاملي را تشكيل دهد. اگر هاگ هاي
خزه پس از پاره شدن هاگدان در جاي مناسبي قرارگيرند. رشد كرده و خزه ي
جديدي را به وجود مي آورند.
سرخس ها : اين گياهان ريشه، ساقه و برگ دارند. اما گل نمي دهند و مانند خزه ها، با هاگ زياد مي شوند، سرخس ها مخصوص مناطق مرطوب اند و بطور طبيعي، در جنگل هاي شمال ايران وجود دارند. در ساير مناطق هم گاهي آن ها را در كنار استخر، جويها و اطراف چاهها مي توان يافت. در ماههاي معيني از سال، در پشت برگ سرخس ها، لكه هاي زردي ايجاد مي شود كه پس از مدتي به صورت برآمدگي قهوه اي رنگي در مي آيد. هر برآمدگي كه هاگينه نام دارد، مجموعه ي هاگدان هايي است كه داخل هر كدام تعداد بسيار زيادي هاگ وجود دارد. اين هاگ ها اگر در جاي مناسب و مرطوب بيفتد، تبديل به سرخش جديد مي شوند
بازدانه ها : قديمي
ترين درختان امروزي روي زمين، از بازدانه ها هستند. سن بعضي از اين درختان
را تا پنج هزار سال نيز تعيين كرده اند. همه ي شما درختان كاج يا سرو را
ديده ايد. اين درختان، تقريباً در همه ي سال سبز هستند، كاج و سرو ها گل
نمي دهند، اما به جاي آن مخروط هايي دارند كه دانه ها در درون آن ها رشد مي
كنند. به همين علت آن ها گياهان مخروط دار مي گويند.
درختان كاج از
جمله مهم ترين درختان هستند. تيرهاي سه پايه ي برق و تلفن،اگر چوبي باشند،
از تنه ي درختان كاج اند. تخته ي لازم براي بسياري از كارهاي نجاري و جعبه
سازي را هم از چوب كاج تهيه مي كنند. از چوب و شيره هاي كاج مواد صنعتي
مختلفي مي سازند كه فيلم عكاسي، الكل، استون و مواديكه در تهيه ي صابون،
رنگ و بعضي از داروها به كار مي رود، از آن جمله است.
نهان دانه ها: تمام
بوته ها و درختاني كه گل مي دهند، در گروه گياهان گل دار يا نهان دانه ها
هستند. گياهان گل دار فراوان ترين و گوناگون ترين گياهان روي زمين مي
باشند. اين گياهان از نظر شكل، اندازه و زيستگاه بسيار متفاوتند. نها ندانه
ها، ريشه، ساقه،برگ ، گل و ميوه دارند. گياهان گل دار، به دو گروه كوچك
تر تك لپه اي و دو لپه اي ها تقسيم مي شوند.
اندام هاي گياهان دانه دار: در
گياه اندام هاي مختلفي وجود دارد. برخي از اندام ها در رشد گياه مؤثرند و
گروهي ديگر وظيفه توليد دانه را به عهده دارند. دسته ي اول كه اندام هاي
رويا نام دارند. شامل ريشه ، ساقه و برگ مي شوند. اين اقدام ها با جذب آب و
مواد لازم، انتقال آن ها به سلول هاي غذا ساز و سپس رساندن مواد غذايي
ساخته شده به همه سلول هاي گياه باعث رشد آن مي شوند گروه دوم اندام هاي
زايا مثل گل و ميوه هستند كه تشكيل دانه و پراكنده شدن آن براي رشد گياه
جديد را به عهده دارند. در گياهان مختلف ساقه و ريشه هر كدام ممكن است در
هوا، خاك يا آب قرار د اشته باشند.
ريشه : ريشه
گياه را محكم در خاك نگه مي دارد، كار اصلي ريشه ،جذب آب و مواد لازم
براي غذاسازي گياه در برگ است. ريشه ها متناسب با نوع گياه و نوع محيط ، در
سطح خاك پخش مي شوند. يا آن كه به اعماق آن فرو روند. گاهي ممكن است ريشه
ها در آب يا هوا قرار داشته باشند.
ريشه ي گياه به كمك تارهاي كشنده كه مانند مو هستند. آب و مواد معدني را جذب مي كند تا آن ها را به برگ برساند.
ساقه ها بيشتر ساقه ها را به علت آن كه در بالاي خاك قرار مي گيرند، آسان مي توان شناخت. ساقه ها، دو كار اصلي دارند. شاخه ها و برگ ها را روي خود نگه مي دارند. آب و نمك هاي جذب شده از زمين را به برگ ها مي رسانند. اما ساقه ها، كارهاي ديگري را هم انجام مي دهند. مثلاً نيشكر نوعي ساقه است كه مقدار زيادي ماده ي قندي را در خود نگه مي دارد. ساقه محل عبور آوندهاست. آوندها، لوله هاي باريك و يك طرفه اي براي جابه جايي مواد در گياهند. آوندهاي چوبي آب و مواد معدني (شيره خام) را از ريشه به برگ مي رسانند. آوندهاي آبكش دار مواد غذايي ساخته شده در برگ ( شيره پرورده) را از آن جا به همه سلولها مي برند. تعداد و قطر آوندهاي چوبي بيشتر از آوندهاي آبكش است.
ساقه : در ساقه هاي چوبي،جوانه هايي در اطراف و انتهاي ساقه وجود دارد كه رشد طولي ساقه برعهده آن هاست. بعضي ازاين جوانه ها تبديل به برگ و گل و بعضي تبديل به شاخه مي شوند. گياهان چوبي، علاوه بر رشد طولي، رشد قطري هم دارند. به همين علت سال به سال قطر تنه ي درختان زيادتر مي شود. افزايش قطر درخت به دليل زياد شدن آوندهاست. آوندهاي چوبي ... بيشتر از آوندهاي آبكش افزايش مي يابند، به طوري كه بيشتر قطر تنه ي درخت را تشكيل مي دهند.
برگ : برگ
كارخانه ي غذاسازي گياه است. بيشترين مقدار سبزينه (كلروفيل) گياه كه محل
غذاسازي گياه است. در برگ ذخيره شده است. با وجود آنكه برگ در گياهان مختلف
به شكل هاي بسيار گوناگوني ديده مي شود،كار اصلي آن در همه گياهان
تقريباً يكي است. در پوسته نازكي كه پشت و روي برگ را مي پوشاند، سوراخ هاي
بسيار ريزي به نام روزنه وجود دارد كه فقط با ميكروسكوپ ديده مي شوند.
سلول هاي وسط برگ از اين راه كربن دي اكسيدهوا را براي عمل غذاسازي و
اكسيژن را براي تنفس مي گيرند. آب و مواد معدني لازم نيز از راه رگ برگ ها
از طريق ساقه به برگ مي رسد، رگ برگ ها، مجموعه آوندها بوده و به آوندهاي
ساقه و ريشه متصل اند.
هر برگ غيراز رگ برگ، دم برگ و پهنك هم دارد. دم
برگ قسمتي است كه برگ به وسيله آن ساقه متصل مي شود. پهنك قسمت سطح برگ را
معمولاً نازك است مي گويند. شكل پهنك در برگ گياهان مختلف بسيار متفاوت
است. لبه ي پهنك هم ممكن است صاف يا دندانه دار يا داراي بريدگيهاي عميق
باشد، اگر برگ فقط يك دم برگ داشته باشد، آن را ساده مي گويند. اما در بعضي
از گياهان، به هر دم برگ تعدادي برگچه متصل است. در اين حال برگ را مركب
مي نامند.
فتوسنتز: در
بررسي ساختمان برگ، سلول هاي سبزينه (كلروفيل) درون دانه هاي سبزرنگي به
نام كلروپلاست قرار دارد. كلروپلاست مانند آشپزخانه ي سلول هاي گياهي است.
هر كلروفيل، ملكول شيميايي است كه مانند سرآشپز تهيه غذا را به عهده دارد.
در انجام اين كار ، ماده هاي رنگي به او كمك مي كنند. بخشي از عمل غذاسازي
گياهان (فتوسنتز) نيازمند نور خورشيد است و قسمتي از آن احتياج به نور
ندارد. درست مثل اينكه برخي كارهاي مربوط به تهيه غذا به انرژي حرارتي اجاق
احتياج داشته ( مثل پختن) و بعضي كارها نيازي به گرما ندارند. (مثل آماده
كردن گوشت، پاك كردن برنج و ...) مواد اوليه مورد نياز براي غذاسازي گياهان
آب و كربن دي اكسيد بوده و محصول آن مواد قندي در اكسيژن است.
در خرما
و نيشكر مواد قندي فراوان است و در زيتون و بادام مواد چربي زياد است.
گياه در سلول هاي برگ ابتدا مواد قندي را مي سازد و سپس آن ها را به مواد
ديگري تبديل مي كند. مواد غذايي توليد شده در برگ از طريق آوند آبكش به
جوانه ها، گل و ميوه و ساير قسمت هاي گياه برده مي شود.
فصل اول علم و فناوري